سوالات رایجی که والدین می خواهند پاسخ آن را بدانند(قسمت سوم):
1-چه زمانی باید از روش تنبیه استفاده کنیم؟
در روانشناسی استفاده از تنبیه تنها به روش محروم کردن و جریمه کردن توصیه می شود آن هم به عنوان آخرین روش کنترل رفتار، یعنی وقتی که والدین از سایر روش های کنترل رفتار، موفق به کنترل یا تغییر رفتار کودک نشدند می توانند از روش تنبیه استفاده کنند.
روانشناسان توصیه می کنند به جای استفاده از فقط تنبیه، از تنبیه به همراه تشویق استفاده شود. به این صورت که با کودک درباره ی رفتار مورد نظر صحبت شود، چنانچه در اجرای رفتار مورد نظر همکاری کرد، پاداش بگیرد و اگر هم همکاری نکرد، تنبیه شود. در این روش به علت ترکیب شدن روش تنبیه و تشویق، آسیب کمتری وجود دارد و احتمال موفقیت تان نیز بیشتر است.
2-بهترین روش تنبیه کودکان چیست؟
محروم کردن و جریمه کردن بهترین روش تنبیه می باشد. توجه داشته باشید که نباید به طور مکرر از محروم کردن یا جریمه کردن استفاده کرد، زیرا اثر بخشی آن از بین می رود. برای محروم کردن کودک توجه داشته باشید زمان محرومیت زیاد نباشد و آنچه کودک از آن محروم می شود برای کودک مهم باشد.
البته تا جایی که می شود برای کنترل رفتاری کودکان از روش های تقویت رفتار، خاموش سازی و شکل دادن به رفتار استفاده کرد. ولی چنانچه چاره ای جز استفاده از روش تنبیه نبود، بهتر است با احتیاط و تنها در مورد یک رفتار در هر برهه زمانی استفاده شود زیرا کاربرد زیاد تنبیه موجب تحریک روحیه لجبازی، تحریک پذیری، آسیب به اعتماد به نفس، افسردگی و خودفرورفتگی در کودک می شود.
3-آیا تنبیه بدنی برای کودکان بیش فعال مجاز است؟
استفاده از تنبیه بدنی یا کلامی تحت هیچ شرایطی توصیه نمی شود، زیرا آسیب های جدی روانی برای کودک به همراه دارد و باعث کاهش اعتماد به نفس کودک، احساس حقارت، کینه جویی، پرخاشگری، لجبازی و همچنین آسیب دیدن خود پنداره در کودک می گردد. تنبیه بدنی اثر بخشی خیلی زودی دارد ولی اثر آن کوتاه مدت است و باعث صدمات جبران ناپذیری در کودک می شود.
4-چرا وقتی بچه های بیش فعال را تنبیه می کنیم اثر بخشی روی آنان ندارد و رفتار بدشان را تکرار می کنند؟
نتیجه بخش نبودن تنبیه برای کودکان بیش فعال به معنی اثر بخش نبودن این روش نیست بلکه علت آن عدم اجرای اصول صحیح تنبیه می باشد. بنابراین برای این که بتوان از تنبیه کردن نتیجه گرفت باید به اصول زیر توجه داشت:
- کاری که از کودک خواسته می شود باید در حد توان او باشد. اگر رفتار درخواست شده از توان کودک خارج باشد هیچ تنبیهی نمی تواند باعث انجام آن شود. مثلا اگر والدین کودک بیش فعال از او بخواهند بدو بدو نکند این کار برای او غیر ممکن است و هیچ روش تنبیهی نمی تواند موجب کنترل آن شود.
- رفتار مورد نظر باید به دقت برای کودکان مشخص شود تا کودک بداند چه چیزی از او خواسته شده است.
- از روش تنبیه نباید بی رویه برای کنترل هر رفتاری استفاده شود.
- از تنبیه کمتر استفاده شود و هرچه تنبیه کمتر باشد اثر بیشتری خواهد داشت.
- تنبیه بلافاصله پس از انجام رفتار نامطلوب ارائه شود. با تاخیر در انجام تنبیه اثر آن کم تر خواهد شد و همچنین کودک علت تنبیه شدن را فراموش و آن را بی مورد تلقی می کند.
- حتما قبل از انجام تنبیه علت تنبیه برای کودک روشن شود تا کودک بداند به خاطر چه رفتاری تنبیه می شود.
- سعی کنید یا تنبیه نکنید یا اگر قرار گزاشتید تنبیهی صورت گیرد حتما انجام شود و با قاطعیت به کودکتان نشان دهید که شما در کارتان جدی هستید، چون هیچگاه تهدید باعث تغییر رفتار نمی شود.
- دقت داشته باشید آن چه را به عنوان تنبیه در نظر می گیرید به طور حتم برای کودک ناخوشایند باشد تا اثر تنبیهی داشته باشد.
- چنانچه کودک در مقابل تنبیه مقاومت کرد با افزایش تنبیه به او نشان دهید مقاومت به ضرر او تمام می شود.
- چنانچه کودک اظهار داشت تنبیه برای او مهم نیست از انجام تنبیه صرف نظر نکنید و کارتان را ادامه دهید این اظهار کودک همیشه واقعی نیست و به منظور منصرف کردن شما ابراز می گردد.
5-من و همسرم تحمل رفتار کودکمان را نداریم به همین خاطر مدام به او تذکر میدهیم و گاهی او را تنبیه می کنیم چطور باید با رفتار های کودکان کنار آمد ؟
علت بی تابی و ناراحتی والدین از تحرک و بیقراری کودکان بیش فعال ناآگاهی از دلیل این تحرک و فرض بر لجبازی حرف نشنوی و نافرمانی کودکان است. این طرز فکر موجب کم طاقتی والدین می گردد و آنان سعی می کنند کودک را به هر شکلی حتی با پرخاشگری و تنبیه آرام کنند. واقعیت این است که علت تحرک و بیقراری کودکان بیش فعال ابتلا به اختلال است که این کودکان قربانی آن هستند. آن ها گاهی خودشان نیز اذعان دارند که می خواهند به حرف والدینشان گوش دهند ولی هرچه سعی می کنند نمی توانند. بنابراین تنها زمانی تحرک این کودکان قابل تحمل است که با آنان همدل شوید ، درکشان کنید و بپذیرید که این بی قراری و تحرک خارج از اراده آن هاست و به دلیل اختلال است، نه به دلیل لجبازی، نافرمانی یا شیطنت. همینطور که وقتی کودکتان از نظر جسمی بیمار می شود و شما به او دلسوزانه کمک می کنید، برای کمک به کودک بیش فعال نیز باید دلسوزانه وقت صرف کرد ، بجای عصبانیت و ناراحتی آنان را درک کرد و شرایط محیطی مناسب را برایشان فراهم ساخت.
6-با این که همیشه به پسرم می گویم بعد از مدرسه کیف و لباسش را جای خودش بگذارد باز وسط اتاق آن هارا رها می کند و روز بعد هم همینطور. چگونه انجام یک رفتار را می توان به او یاد داد؟
یکی از شیوه های کنترل رفتار، شکل دادن یا ساختن عادت رفتاری است. تذکر مداوم به کودکان بیش فعال و کم توجه موجب شکل گیری رفتار در این کودکان نمی شود. بنابراین برای اینکه بتوانید هر عادت رفتاری را در کودک ایجاد کنید بهتر است برای مدتی با او همراه شوید و با هدایت او به انجام کار مورد نظرتان، او را مشغول کنید. با گذشت زمان این عادت رفتاری در او شکل می گیرد. به عنوان مثال می توان این گونه عمل کرد که هر روز وقت کودک از مدرسه می آید به طرف او بروید و با استقبال از او و خوش و بش با او همراه شده، او را به سمت اتاقش هدایت کنید. در حالی که در کنار او قرار گرفته اید از او بخواهید که لباس مدرسه اش،کیف، کتاب و … را در جای مناسبش قرار دهد. با اتمام این کار کودک را رها کرده به کار خودتان ادامه دهید. بدون این که درباره ی چرایی این کارتان توضیح خاصی بدهید. با انجام هر روزه ی این کار پس از مدتی (حداقل چند هفته) این رفتار برای کودکتان تبدیل به عادت شده و نیازی به تذکر یا همراهی شما ندارد. پس از این که کودک توانست به صورت مستقل این رفتار را انجام دهد می توان با استفاده از تشویق تداوم رفتار را تضمین کنید.
7-معلم فرزندم گفته نباید برای انجام تکلیف هایش کنار او بنشینم ولی اگر من این کار را نکنم به سختی تکلیفش را انجام می دهد، چه طور می توانم این مشکل را حل کنم؟
توصیه معلم ها به والدین دانش آموزان که نباید در حین انجام تکلیف های فرزندشان کنار او بنشینند توصیه صحیحی است ولی این موضوع برای کودکان عادی صادق است و در مورد کودکان بیش فعال و کم توجه صدق نمی کند. چنانچه شما از همراهی کودک برای انجام تکلیف هایش استفاده نکنید، فرزند شما بطور حتم دچار افت تحصیلی می شود. بنابراین به والدین کودکان بیش فعال و کم توجه توصیه می کنیم زمانی که کم ترین محرک برای حواس پرتی و تحریک کودک وجود دارد، او را همراهی کنید تا مشغول انجام تکلیف شود. اما باید توجه داشته باشید که به هیچ وجه نباید در انجام تکلیف به او کمک کنید، به جای او بنویسید یا بخوانید. متاسفانه بعضی از والدین به جای این که با کودک همراه شوند کارهای کودک را انجام می دهند. این موضوع باعث می شود تا عادت به مطالعه و نوشتن در کودک ایجاد نشده و به والدین وابسته شود.
8-من هر چه به پسرم میگویم که باید تکالیفش را انجام دهد، او به هر نحوی شده از انجام آن اجتناب میکند یا حوصلهی مطالعه ندارد، چکار کنم تا وقت بیشتری برای درسهایش بگذارد؟
کودکان بیشفعال و کمتوجه به انجام کارهایی که نیاز به تمرکز و تفکر دارند، علاقهای نشان نمیدهند و از انجام تکلیف و یا مطالعه نیز تا جایی که ممکن است، دوری میکنند. بنابراین برای حل مشکل باید تکلیف درسی و ساعتهای مورد نیاز مطالعهی کودک را به چند بخش کوچکتر تقسیم کرده، پس از انجام هر قسمت به آنها استراحت داده شود تا حوصله و تمرکز کافی برای ادامهی کار، تجدید گردد. همچنین، استفاده از هدایت رفتار و همراهی با کودک به تشویق او برای انجام تکالیف کمک میکند.
راهکار دیگر برای افزایش انگیزهی کودک نسبت به مطالعه، این است که به جای خواستن از کودک برای تکرار و یادگیری درسها به صورت خشک و ناخوشایند، از روشهای متنوع استفاده شود. مثلاً نقش معلم را بازی کند به مادرش درس بدهد، یا از او املا بگیرد، سوال طرح کند و مادرش به او پاسخ دهد،از بازی برای یادگیری بیشتر استفاده کند. همچنین، اختصاص ساعتی در خانواده به ساعت مطالعه و همکاری همهی اعضای خانواده در این ساعت و پرداختن همگانی به مطالعه نیز باعث افزایش انگیزهی کودک میگردد.
9-وقتی که به دخترم درس میدهم ناگهان راجع به یک موضوع بیربط حرف میزند و حواسش از درس پرت میشود، چگونه میتوانم جلوی این مسأله را بگیرم؟
مطرح کردن یک موضوع نامربوط درحین انجام تکلیف یا مطالعه به معنای تخیل و پرش فکر کودک می باشد. برای کاهش این موضوع، بهتر است از کودک بخواهید تا با صدای بلند یا به صورت حنجرهخوانی، مطالعه کند. از خودگویی در حین انجام تکلیف استفاده کند. یعنی دربارهی انجام تکلیفها و کارهایی که
در حال انجام آن است با خودش حرف بزند. وقتی که دربارهی موضوع بیربطی صحبت میکند به او گوش ندهید و او را بیدرنگ به توجه و ادامهی مطالعه، تشویق کنید.
10-فرزندم اصلاً حوصلهی فکر کردن روی مسألههای ریاضی را ندارد. به محض اینکه صورت مسأله را می خواند، میگوید نمیدانم یا بدون فکر یک راهحل غلط ارائه میکند، چکار کنم تا او بیشتر روی مسألهها فکر کند؟
از مشکلات کودکان بیشفعال و کمتوجه، عجول بودن و رفتار ناگهانی است، این موضوع به اضافهی توجه کم و فراموش کردن، باعث میشود تا کودک از حل آن خودداری کند یا با اینکه توانایی حل آن را دارند، دچار خطا گردند. بنابراین باید به کودک، کمک شود تا از پاسخهای ناگهانی خودداری کند و بتواند کل مسأله را در ذهنش نگه دارد و تجزیه و تحلیل نماید. به این نحو که باید به او گفته شود ابتدا بخش اول مسأله را بخواند و با زبانی که میفهمد برای خودش تکرار کند، سپس ادامهی مسأله را خوانده و با بخش اول، ترکیب نماید. آنگاه با تفکر دربارهی دو بخش مسأله، راهحل خود را با استدلال بیان کند. تمرین حل مسأله به این نحو در منزل به کودک یاد میدهد تا در جلسهی امتحان نیز به همین نحو عمل نماید. چنانچه کودک، نتوانست راهحل صحیح را بیابد او را سرزنش نکنید بلکه با آرامش او را به تفکر بیشتر دربارهی مسأله تشویق کنید در غیر این صورت کودک، احساس خودکارآمدیاش را در حل مسائل از دست میدهد و به محض مواجه با هر مسألهای، قبل از تلاش، اذعان به ناتوانی میکند.
دیدگاهتان را بنویسید